Қазіргі қоғамда діни экстремизм мен радикализм мәселесі бүкіл әлемді алаңдататын күрделі және өзекті проблемаға айналды. Бұл құбылыстар адамның діни сенімдері мен көзқарастары негізінде қоғамға қауіп төндіретін, зорлық-зомбылықты, төзімсіздікті және айырмашылықты насихаттайтын әрекеттермен сипатталады. Діни экстремизм мен радикализм кейде діни сенімдер мен идеологияларды пайдаланатын топтардың теріс қылықтары ретінде көрінеді, олардың мақсаты – қоғамды өзгерту немесе белгілі бір идеологияны күшпен таңу.

Діни экстремизм – бұл белгілі бір діннің немесе сенімнің идеологиясын асыра бағалап, қоғамдағы басқа діни немесе мәдени топтарды жек көретін, оларды жоюға немесе «жазалауға» бағытталған көзқарастар мен әрекеттер. Экстремистік топтар көбінесе өздерінің діни көзқарастарын күшпен, зорлық-зомбылықпен немесе террормен таңуға тырысады.

Діни радикализм – бұл адамның діни сенімдерін немесе көзқарастарын қоғамның қалған бөлігінен бөлек қою, оларды қоғамда үстемдікке айналдыру үшін радикалды (яғни, кең ауқымды және түбегейлі) шараларды қолдану. Радикализм экстремизмге ұласқан кезде ол қоғамға қауіп төндіретін әрекеттерге (терроризм, зорлық-зомбылық) әкелуі мүмкін.

Діни экстремизм мен радикализмнің себептері

1. Әлеуметтік және экономикалық мәселелер:

– Көптеген жағдайларда діни экстремизм мен радикализм әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық, кедейлік, білімсіздік және басқа да әлеуметтік қиындықтармен тығыз байланысты болады. Бұл факторлар адамның ашу-ыза мен үмітсіздікті сезінуіне алып келіп, оны радикалды идеологияларға немесе экстремистік қозғалыстарға тартуы мүмкін.

 2. Саяси және идеологиялық манипуляция:

– Кейбір саяси немесе діни топтар діни сенімдерді өздерінің саяси мақсаттарына жету үшін пайдаланады. Олар адамдарды радикалды көзқарастарға итермелеп, діни сенімдерін күшпен қолдануға шақырады.

 3. Діни иерархиялар мен ықпал:

Діни көшбасшылар немесе радикалды топтар діни догмаларды бұрмалап, оларды өз мақсаттарына сәйкес өзгертуі мүмкін. Осылайша, радикалды идеологиялар мен экстремистік әрекеттер діннің негізгі құндылықтарымен үйлеспейтін, бірақ діни сенімдерге негізделген әрекеттер ретінде ұсынылады.

4. Жеке тұлғалық факторлар:

– Кейде адамдар өздерінің жеке мәселелерінен немесе ішкі жан дүниесінің дағдарысынан шығу жолын іздеп, радикалды топтарға қосылады. Олар өздерін қоғамнан шеттетілген, құрбан болған немесе әділетсіздікке ұшыраған сезінеді.

5. Жаһандану және мәдени қарама-қайшылықтар:

– Жаһандану мен мәдени әртүрлілік адамдар арасындағы түсініспеушіліктерді арттырады. Діни экстремизм мен радикализм осы қарама-қайшылықтардан туындайтын мәдени және діни айырмашылықтарды пайдаланып, адамдарды бөлшектеуге тырысады.

Діни экстремизм мен радикализмнің қоғамға әсері

1. Қоғамдық тыныштықтың бұзылуы:

– Діни экстремизм мен радикализм қоғамдағы тыныштықты бұзады, адамдарды қорқыныш пен үрейге салады. Қоғамдағы әлеуметтік келіспеушіліктерді тереңдете отырып, экстремистік топтар өздерінің мақсаттарына жету үшін зорлық-зомбылықты пайдалануы мүмкін.

 2. Жаһандық қауіпсіздік мәселелері:

Діни экстремизм мен радикализм әлемдік деңгейде қауіпті. Мұндай топтар халықаралық терроризмді қолдайды, сонымен қатар түрлі елдерде өздерінің радикалды көзқарастарын таратуды мақсат етеді. Бұл әлемдегі қауіпсіздікті бұзуға, бейбітшілікті сақтау үшін күреске кедергі келтіреді.

3. Әлеуметтік толеранттылықтың төмендеуі:

– Радикализм мен экстремизм қоғамдағы түрлі діни және этникалық топтар арасындағы түсіністік пен толеранттылықты азайтады. Бұл адамдар арасындағы қарым-қатынасқа, бірлікке және бейбітшілікке кері әсерін тигізеді.

4. Қоғамдық инфрақұрылымның бұзылуы:

– Экстремистік әрекеттер, терроризм мен зорлық-зомбылық қоғамның инфрақұрылымын бүлдіруге әкеліп соғуы мүмкін. Бұл экономикалық шығындарға, халықтың қоныс аударуына және мемлекеттік құрылымдардың әлсіреуіне себеп болуы мүмкін.

Діни экстремизм мен радикализммен күресу жолдары

1. Білім беру мен ақпараттандыру:

– Діни экстремизм мен радикализмнің алдын алуда білім беру маңызды рөл атқарады. Білім беру жүйесінде діни төзімділік, мәдениетаралық диалог, және экстремистік идеологиялардың қауіптілігі туралы ақпарат беру қажет. Мұндай шаралар жас ұрпақтың радикализациялануына жол бермейді.

2. Қоғамдық диалог және интеграция:

Әр түрлі діни және мәдени топтардың арасында ашық диалог орнату, олардың бір-біріне деген түсіністігін арттыру маңызды. Қоғамдық бірігу, әлеуметтік интеграция және әділдік принциптерін насихаттау экстремистік идеологияларға қарсы тиімді қару бола алады.

3. Құқықтық шаралар және қауіпсіздік:

– Діни экстремизм мен радикализммен күресу үшін құқықтық шаралар қажет. Мемлекеттер экстремистік әрекеттерді қатаң жазалап, оларды алдын алу үшін арнайы заңдар мен ережелер қабылдауы керек. Сонымен қатар, қауіпсіздік қызметтері экстремистік ұйымдардың әрекеттерін бақылауға алып, алдын ала ескерту шараларын қолдануы тиіс.

4. Діни көшбасшылардың рөлі:

– Діни көшбасшылар мен діни ұйымдар радикализм мен экстремизмді айыптап, діни сенімдер мен діни мұраларды дұрыс түсіндіріп, адамдарды радикализациядан қорғауға ықпал етуі керек.

5. Жастардың радикализациясына қарсы шаралар

– Жастар – діни экстремизм мен радикализмнің басты нысаны. Сондықтан, жастарды радикализациядан қорғау үшін әлеуметтік қолдау жүйелерін құру, жұмыссыздық пен әлеуметтік теңсіздікті жою, жастарға арналған білім беру және жұмыс мүмкіндіктерін арттыру маңызды.

Діни экстремизм мен радикализм – бұл  қоғамға және әлемге үлкен қауіп төндіретін құбылыстар. Олар тек жеке адамға ғана емес, тұтас қоғамға және әлемдік қауіпсіздікке де теріс әсер етеді. Бұл мәселемен күресу үшін әртүрлі шаралар қажет: білім беру, қоғамдық диалог, құқықтық және қауіпсіздік шаралары, сондай-ақ жастардың радикализациясын алдын алу үшін әлеуметтік қолдау жүйесін құру. Барлық қоғам мүшелері осы мәселеге қарсы бірлесіп күрескен жағдайда ғана біз діни экстремизм мен радикализмді жеңе аламыз.

  Қ.Молдабек

Теолог маман