Жақсымен жолдас болсаң, жетерсің мұратқа,

Жаманмен жолдас болсаң, қаларсың ұятқа.

Адам баласының өмір сүру барысы оның айналасындағы адамдармен және қоғаммен байланысы арқылы қалыптасады. Орта мен жеке тұлғалардан алатын әсерлер адамның дүниетанымын, моральдық және рухани құндылықтарын қалыптастырады. Бұл тұрғыда жақсы адамдармен жолдас болудың рөлі ерекше. «Маған досыңды көрсет, мен саған кім екеніңді айтамын» деген қазақ даналығы да адамның ортасы мен дос таңдауының маңызын көрсетеді.

Жақсы тәлім-тәрбиенің бастаулары

Адамзаттың тәрбие алуы мен тұлға болып қалыптасуы бірнеше негізгі көзден жүзеге асады. Әсіресе, бұл үдерісте төмендегі үш басты бағытты атап өту қажет:

1. Отбасы – ата-ана, ата-әже және туған-туысқан.

2. Ұстаз – білім мен ғылымды жеткізуші тұлға.

3. Жақсы жолдас – рухани және тұлғалық дамуға тікелей әсер ететін дос.

Отбасы – тәрбие мен өнегенің алғашқы мектебі. Мұнда адам бойына ізгілік, мейірімділік, адалдық және еңбекқорлық секілді негізгі құндылықтар қалыптасады. Ата-ана, ата-әже және туған-туыстар әрдайым жақсылыққа баулып, жамандықтан сақтануға шақырады.

Ұстаз – білім мен тәрбие беруші ретінде адамның ақыл-ойы мен рухани әлемін қалыптастырушы маңызды тұлға. Қазақ халқы ұстаздың рөлін ерекше бағалап, «Ұстазы жақсының – ұстанымы жақсы» деп жоғары баға берген.

Жақсы жолдас – тұлғаның мінез-құлқын, көзқарасын және өмірлік бағытын айқындауда үлкен әсер ететін ерекше тұлға. Дегенмен, адамдар арасында жақсы мен жаман жолдастың айырмашылығын түсінбеу жиі кездеседі. Бұл жағдай адамды қателіктерге, кейде тіпті моральдық құлдырауға алып келеді. Жақсы жолдас жеке тұлғаның адамгершілік және рухани дамуына ықпал етсе, жаман жолдас керісінше зиян тигізуі мүмкін.

Жақсы адамның қасиеттері

Жақсы адамның қасиеттерін тану үшін оның бойындағы белгілерді анықтап алған жөн. Ғылыми және теологиялық тұрғыда бұл қасиеттер мынадай:

Адалдық – сөз бен ісінде шыншыл болу.

Әділдік – барлық жағдайда әділ шешім қабылдай білу.

Мейірімділік – өзгелерге жанашырлық танытып, қолдау көрсету.

Ақылдылық – саналы ойлау мен көрегендікке ұмтылу.

Рухани байлық – ішкі және сыртқы дамуға көңіл бөлу, білім мен тәжірибесін бөлісуге дайын болу.

Жақсы адам қоғамда маңызды рөл атқарып, өзгелерге үлгі болады. Оның іс-әрекеті мен көзқарасы басқа адамдардың рухани және интеллектуалдық деңгейін арттыруға көмектеседі. Мұндай тұлғалармен қарым-қатынас жасау адамның моральдық және психологиялық дамуына оң әсерін тигізеді.

Жақсы жолдасты таңдау

Жақсы жолдас таңдау – жеке тұлғаның өмірлік бағытын анықтаудағы маңызды қадам. Бұл үдерісте адам алдымен өзіне мынадай сұрақтар қоюы қажет:

Қандай ортада өмір сүргісі келеді?

Өзінің мінез-құлқы мен көзқарасында қандай қасиеттерді дамытқысы келеді?

Бұл сұрақтарға жауап беру жеке тұлғаның болашақ ортасын қалыптастыруына көмектеседі. Жақсы адамдардың мінез-құлқын, өмірлік ұстанымдарын және рухани құндылықтарын зерделеу арқылы олардың бойындағы қасиеттерді үлгі етуге болады. Сонымен қатар, жолдастардың жақсылықтарын бағалау ғана емес, оларға қолдау көрсету және түсіністік таныту да маңызды.

Жақсымен жолдас болудың діни-рухани негіздері

Жақсы адамдармен араласу – жеке тұлғаның рухани және дүниелік жетістіктеріне жету жолындағы маңызды факторлардың бірі. Ислам діні де жақсы адамдармен қарым-қатынастың маңыздылығын ерекше атап өтеді. Пайғамбар Мұхаммед (с.а.с.): «Жақсы дос пен жаман достың мысалы – хош иіс сатушы мен темір ұстасының мысалы сияқты. Хош иіс сатушының қасында болған адам оның иісін алады немесе одан хош иісті сыйлық алады. Ал темір ұстасының қасында болған адам оның күйік иісін сезініп, киімі күйіп қалуы мүмкін», – деген.

Бұл хадис адамның ортасының оның рухани және мінез-құлықтық қасиеттеріне тікелей ықпал ететінін көрсетеді. Жақсылармен бірге болу тек жеке адамның дамуына емес, оның қоғамдағы рөліне де оң әсер етеді.

Жаман адамдардан сақтану

Жақсы достармен араласу қаншалықты маңызды болса, жаман адамдардан аулақ болу да соншалықты қажет. Жаман адамдардың бойында өсек, өтірік, алдау, біреуді қаралау сияқты қасиеттер болады. Мұндай мінез-құлық жеке тұлғаның моральдық және рухани дамуына кері әсерін тигізеді. Қазақ даналығы: «Жақсымен жолдас болсаң, ісің бітер, жаманмен жолдас болсаң, басың кетер» деп жаман жолдастан сақтануды насихаттаған.

Қорытынды

Жақсымен жолдас болу – адамның өмірлік жетістіктерінің бастауы. Жақсы орта адамды алға жетелеп, оның рухани және интеллектуалдық деңгейін арттыруға ықпал етеді. Мұндай адамдармен қарым-қатынас жасау жеке тұлғаның өмірлік ұстанымдарын дұрыс қалыптастыруға, қиындықтарды жеңуге және моральдық құндылықтарын нығайтуға көмектеседі.

Жақсы адамдармен жолдас болу жеке тұлға үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін маңызды. Олар тек сөзбен ғана емес, іс-әрекеттерімен де өзгелерге үлгі болып, қоғамның дамуына ықпал етеді. Сондықтан әрбір адам жақсы адамдармен араласу арқылы өзінің рухани және дүниелік деңгейін жетілдіре алады. Жақсымен жолдас болу – тек жеке жетістікке жету ғана емес, қоғамға да үлкен пайда әкелетін маңызды қадам.

 

 

 Д.Зиябек

 

Түркістан облысы дін істері басқармасы

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ           

теолог маманы