Адамзат тарихының күретамыры – мәдениет, ал мәдениеттің күретамыры – адамзаттың ақыл-ойы мен іс-әрекетін дүниеге әкелген материалдық құндылықтар болып табылады. Бұл бәрімізге белгілі ақиқат. Қай халықтың болмасын, өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгісі – мәдениеті. Мәдениет дегеніміз – білім, сенім, құндылық,өнер, заңнама, әдеп, тарихи құндылықтар және тілдердің жиынтығы. Сол арқылы адамзаттың ой-өрісін кеңейтіп, сезімін бекітеді, сонымен қатар адамның жеке  тұлғалық қасиетін қалыптастырады.

Өркениетті ұлт бәрінен бұрын тарихымен, мәдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы тұлғаларымен, әлемдік мәдениеттің алтын қорына қосқан үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп тек өзінің ұлттық төл мәдениеті арқылы ғана басқаға танылады.

Көрнекті әдебиетші ғалым Құлбек Ергөбек «Түркістан жинағы» атты кітабында былай деген еді: «Адамзат ұрпағы басынан кешкен замандарды көз алдыңызға елестетіп, оны көңілге түйгіңіз келсе, жарқын болашаққа нық сеніммен ой жүгірткіңіз келсе, ең алдымен, мұражайға кіріп, ондағы жәдігерлердің сырына үңілудің маңызы зор».

Ата-бабалардың өмірлерінде ұстап-тұтынған бұйымдарын таңдай қағып тамашалап, өткенге салауат айтып, қасиеті дарыған бабалар мұрасынан тағылым мен тәрбие нәрін алып шығатыныңыз анық. Мұражай – табиғат пен адамзат қоғамының дамуы туралы білімнің алғашқы деректемесі материалдық және рухани мәдениет ескерткіштерін табиғат коллекциялары мен тарихи нұсқаларды жинақтау, сақтау, зерттеу, жәдігерлерін халыққа көрсетіп, насихаттау қызметін атқаратын ғылыми мекен. Мұражай жәдігерлері ғылым мен өндірістің алуан түрлі салаларын қамтиды. Мұражай – тарих, мұражай – шежіре. Мұражай – білім-ғылым. Сан-салалы өнер мен ғылым қоспасы – мұражай.

 Т.Джефферсон: «Сіздің артыңызда қалдырған мұраңыз – жинаған байлығыңыз, жай ғана құндылықтар емес, жақсы өткізген өміріңіз. Құндылықтар – адамдардың  не үшін өмір сүретінінің  белгісі». Тарих, этнография, мәдениеттану, әлеуметтану, әлеуметтік антропология ғылымдары бойынша ең танымал әлемдік деңгейдегі көрнекті ғалымдар Роман Мариновский, Виктор Тернер, Клод Ливестроз – бұлардың барлығы мұражай қызметкерлері. Әлемдік мәдениетте сүбелі еңбектері мен мәңгі өлмес ғылыми туындыларын қалдырған ғалымдар мұражайда қызмет ете жүріп, ойларын дамытқан.

Ал енді Ислам мәдениетіне қарай ойыссақ. Мәлік Ибн Нәби берген анықтама бойынша Ислам мәдениеті – бұл жансыз мұра ғана емес, адам баласы дүниеге келген сәтінен бастап-ақ жолығатын мінездік қасиеттер мен құндылықтар. Әрі ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан нысаналы шындық. Оның ішінде адам баласы өз тұлғасын, табиғатын бейнелей алады. Осылайша ғылым мәдениет арасындағы айырмашылық айқындалады.

Ислам діні бөтен мәдениеттерді жатсынған емес. Қайта оларды өркендетіп, жақсы жақтарын алып отырған. Ислам мәдениеті көптеген халықтарды, ұлттарды бірлестіреді. Оларды білімге, ғылымға және мәдениетке жетелейді. Сондықтан да ислам дініне енген халықтардың арасында рухани мәдениет орта ғасырда өз деңгейінде дамып отырды.

Өркениетті елдерде дінге, мәдениетке, мұражайға деген жалпыхалықтық махаббат айрықша. Сондықтан біз қазақ мәдениетін әлемге таныту үшін, алдымен, өз елімізде мәдениетке, рухани құндылықтарға деген құрмет пен білімді жоғарылатып, ғылыми негіздерге сүйеніп, жіті зерттегеніміз жөн. Егер барымызды бағалай білсек, бізде басқаға танытарлық байлығымыз жетерлік. Бүгінгідей індет қысқан кезеңде керекті істен кейіндеп қалмай, барынша белсенділік білдіруімен мәдениетке деген құрмет сезімін ортайтпағандар келешекте де ел тосқан тұстан көрінеріне күмән жоқ.

 

 

«Қоғамдағы дін қатынастарын зерттеу»                                                                                           

бөлімінің маманы                                           Б.Абдрахман