Қостанайдың қоңыр түтіні будақтаған ауылында бір бала дүниеге келді. Оның балалық шағы қуаныштан гөрі қасіретті көбірек көрді. Әкесі әділетсіздікке қарсы шыққаны үшін айдалып кетті, анасы ерте жесір қалды. Жетімсіреген бала Ахмет сол сәттен бастап өмірдің қаталдығын сезінді.

Бірақ тағдыр сыны оны әлсіреткен жоқ, керісінше шыңдады. Әділетсіздікті көріп өскен ол халықтың жоғын жоқтауға, надандық қараңғылығын сейілтуге бел буды. Кейін қазақ даласына әліппе әкеліп, тілдің ғылымын жасап, азаттықтың туын көтергенде, оның жүрегіндегі сол бала күнгі арман оты әлі де лапылдап жанып тұрған еді.

Жаңа ғасырдың басында қазақ халқының тең жартысы сауатсыз еді. Балалар қара танымаған, үлкендер орыс тіліндегі ресми қағаздарға тәуелді болған. Осындай шақта Ахмет Байтұрсынұлы халықтың көкірегіне сәуле түсіретін жол іздеді. Ол араб әліпбиін қазақ тіліне ыңғайлап, «төте жазуды» жасады. Бұл жаңалық қазақ даласында білімге деген үлкен серпіліс тудырды.

Ахмет жазған «Әліппе» оқулығы қазақ баласының қолынан түспейтін алғашқы кітапқа айналды. Қарапайым ауылдағы кішкентай мектептерде балалар «А» әрпін танып жатқанда, олардың жүрегінде Ахметтің бейнесі жаңғырып тұрғандай еді.

Ахмет Байтұрсынұлы тек әліппе жазып қана қойған жоқ, қазақ тілінің тұңғыш ғылыми жүйесін жасады. Оның «Тіл – құрал» еңбегі қазақ тіл білімінің алғашқы оқулығы болды.

Бүгін біз күнделікті қолданып жүрген зат есім, сын есім, етістік, есімдік секілді терминдердің барлығын Ахмет қалыптастырды. Қазақтың ана тілін ғылым тіліне айналдыру – Ахметтің ең үлкен жеңістерінің бірі.

Білім мен ғылымға ғана емес, саяси күреске де араласқан Ахмет Байтұрсынұлы Алаш қозғалысының бел ортасында жүрді. Ол Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатұлымен бірге қазақтың болашағы үшін бастарын бәйгеге тіккен еді.

Ахметтің басшылығымен шыққан «Қазақ» газеті бүкіл ұлттың ой-санасын оятты. Газет бетінде жер мәселесі, елдің теңдігі, оқу-білім жайы ашық жазылды. Бұл басылым халықтың ұлттық мінберіне айналды.

Қарапайым ауылдарда қарттар мен жастар жиналып, газеттің әр бетін дауыстап оқитын. Бір дана газетті қолдан-қолға беріп, кейде тіпті көшіріп жазып алатындар да болды. Әрбір саны халық үшін аманаттай қадірлі еді. Кеңес билігі бұл газетті қауіпті деп танып, нөмірлерін тәркілеуге бұйырса да, халық оны жүрекпен сақтады. Бұл – Ахметтің сөзі халыққа қаншалықты қымбат болғанының дәлелі.

Өкінішке қарай, ұлт үшін басын қатерге тіккен ұлт ұстазының өмір жолы қуғын-сүргінмен аяқталды. Кеңес билігі оны бірнеше рет түрмеге қамады. Ақырында 1937 жылғы қанды репрессия кезінде ату жазасына кесілді.

Бүгінде Ахмет Байтұрсынұлының мұрасы қазақ халқының жүрегінде жаңғырып тұр. Оның жазған оқулықтары, жасаған әліпбиі, ғылыми еңбектері – тек тарих үшін емес, бүгінгі ұрпаққа да үлгі.

Алып тұлғаның дүниеге келгеніне биыл 153 жыл. Бір кездері оның есімі айтылмай, еңбектері тыйым салынған дәуір артта қалды. Бүгінгі күні біз

Ұлт ұстазының рухына тағзым етіп, артында қалған мұрасын жаңаша бағалап отырмыз.

Ахметтің арманы – қазақтың сауатты, азат, бірлікті ел болуы еді. Уақыт өтті, заман өзгерді, бірақ сол арманның құндылығы әлі де өзекті. Демек, Байтұрсынұлының сөзі мен ісі – өткеннің тарихы ғана емес, бүгінгі күннің де жол көрсеткіші.

2022 жылы ЮНЕСКО көлемінде оның 150 жылдығы аталып өтті. Бұл – Ахметтің тек қазақ үшін ғана емес, бүкіл түркі әлемі үшін маңызы зор тұлға екенінің дәлелі.

Ахмет Байтұрсынұлы – қараңғылық түнегінде шам жаққан, халыққа білім әкелген, азаттықтың дауысын естірткен алып тұлға. Оның өмірі – трагедияға толы тағдыр болса да, мұрасы – мәңгілік.

Г.Бекжан

Түркістан облысы дін істері басқармасы

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ           

теолог маманы