Қазіргі уақытта интернет және цифрлық технологиялар біздің өміріміздің маңызды бөлігіне айналды. Біз онлайн байланыс орнатамыз, сатып аламыз, қызметтер пайдаланамыз, әлеуметтік желілерде бөлісеміз – бәрі де цифрлық әлемде өтеді. Бірақ осының бәрі жеке деректеріміздің қауіпсіздігіне әсер етеді. Осыған орай, жеке ақпаратты яғни жеке деректерді қорғау мәселесі өте маңызды болып отыр.

Цифрлық құқықтың негізгі мәселелерінің бірі – жеке деректерді қорғау болып табылады. Әр адамның жеке ақпараты, мысалы, аты-жөні, мекен-жайы, телефон нөмірі немесе басқа да мәліметтер қорғауды талап етеді. Егер осы деректер дұрыс сақталмаса, ол жеке тұлғалар үшін түрлі қауіптерге әкелуі мүмкін.

Цифрлық технологиялардың дамуы жаңа мүмкіндіктермен қатар, жаңа қауіптерді де тудырды. Әсіресе, жеке тұлғалар мен ұйымдардың деректерін қорғауға бағытталған құқық бұзушылықтар жиілеуде. Цифрлық құқық бұзушылықтардың кең таралған түрлері, соның ішінде банктік алаяқтық әрекеттер жиі кездеседі.

Көптеген ұйымдар пайдаланушылардың рұқсатынсыз олардың жеке мәліметтерін жинап, коммерциялық немесе басқа да мақсаттарда пайдаланады. Мысалы: Жеке телефон нөмірлерін немесе электронды пошта мекенжайларын жинау арқылы адамдарға жарнамалық хабарламалар жіберу. Соның салдарынан жеке өмірге қол сұғу, адамдардың жеке деректерін бақылау мүмкіндігінен айрылуы.

Бүгінгі таңда Қазақстанда ақпараттық технологиялардың көмегімен қылмыстардың өсуі арта бастады. Осы саладағы қылмыстардың 50%-ға жуығы банк карталарының пин-кодтарын бұзудан келеді. Халықты өздерінің банктік карталарының деректемелерін жарияламауға шақырғанына қарамастан, алаяқтар банктік карталар мен пин-кодтардың деректемелері бар жүйелерді бұзудың жаңа тәсілдерін ойлап табуда. Алаяқтықтан қорғау жүйелері әрдайым бұзудың жаңа әдістеріне бейімделе бермейді, сондықтан қылмыстар әлі де орын алуда.  Ол үшін шабуылдаушылар жалған веб-сайттарға кіруге болатын жаппай электрондық поштаны пайдаланады. Фишингтің бір түрі белгілі интернет дүкендердің, әлеуметтік желілердің ұқсас көшірмелерін жасау, онда әр түрлі сылтаулармен олар өз шоттарына кіру үшін басқа пайдаланушылардың әлеуметтік желілерінен банктік карта деректемелері мен парольдерін алады.

Алаяқ логин мен парольге қол жеткізе отырып, ақша аударымын жүзеге асырады және осылайша ұрлық жасайды. Сондай-ақ, бұл ұсынысты алаяқтардың вебсайтынан қымбат тауарды үлкен жеңілдікпен сатып алу арқылы несиеден құтылуға болады. Қазіргі уақытта фишинг өте кең таралған, сондықтан ақпараттық бюллетеньдерге жауап бермеу және тексерілмеген сайттарға құпия деректерді енгізбеу маңызды.

 Интернетте кез-келген адам осындай қылмыстардың құрбаны бола алады. Жеке деректеріңізді мұқият бақылаудан басқа, фишингтен қорғаудың әмбебап әдісі жоқ. Өзіңізді алаяқтықтың осы түрінен қорғаудың қарапайым тәсілдері – бейтаныс  жіберушілерден келген сілтемелерге өтпеу. Сондай-ақ, компьютерге қауіпті сілтемелер мен тіркемелерді бұғаттай алатын антивирустық бағдарламаны орнатқан дұрыс. Сонымен қатар, интернет желісінде тіпті ең жақын адамдармен хат алмасуда жеке деректерді жарияламаған дұрыс, өйткені әлеуметтік желілерді бұзудан ешкім 100% қорғалмайды. Сондай-ақ, барлық әлеуметтік желілер мен пошта жәшіктеріне жеке деректерді қауіпсіз қорғауға мүмкіндік беретін екі факторлы аутентификация қою ұсынылады.

Қорытындылай келе, фишингті жою мүмкін емес деген қорытынды жасауға болады, өйткені алаяқтардың қулықтары жаңа формаларға ие болады. Жеке деректерді және жеке ақпаратты қорғау тәсілдері осы саладағы қылмыстардың өсуін басып озуға уақыт жоқ, бұл алаяқтардың жеке деректерді көбірек иемденуіне әкеледі. Маңыздысы интернет арқылы сатып алу мен қаржылық операцияялар жасау кезінде әрқашан сақ болыңыз. Күмәнді ұсыныстар мен арзан бағалардан бас тартыңыз, бейтаныс адамдарға қолма-қол ақшаны алу үшін ақша аудармаңыз. Күмәнді артық пайда алу және тауарларды жалған төмен бағамен сатып алудан бас тартыңыз. Сондай-ақ, қазіргі уақытта мұндай алаяқтық әрекеттерді жазалау үшін  Құзыретті заңнама жоқ. Ақпараттық қауіпсіздік мәселесі жаңа деңгейге көтеріледі, өйткені ақпарат пен жеке деректерді қорғау өте маңызды. Сондықтан интернет қолданушылары өздерінің жеке деректерін жоғалтпау үшін негізгі білімге ие болуы керек.

Цифрлық технологиялар мен интернеттің дамуы жеке деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді бұрынғыдан да маңызды ете түсті. Мобильді қосымшалар, әлеуметтік желілер, электронды үкімет сияқты қызметтер арқылы адамдар өздерінің жеке мәліметтерін жиі бөліседі. Егер бұл деректер дұрыс қорғалмаса, оларды ұрлау немесе заңсыз пайдалану мүмкіндігі жоғары болады.

Жеке деректерді қорғау саласындағы сауаттылықтың маңызы, әсіресе жас ұрпақ үшін өте жоғары. Себебі олар цифрлық технологияларды көп пайдаланатындықтан, өздерінің жеке деректерін қалай қорғау керектігін түсінуі қажет. Бұл оларға интернетте қауіпсіз түрде жұмыс істеуге және жеке деректерін қорғауға мүмкіндік береді.

Жеке деректерді қорғау саласындағы сауаттылық бүгінгі күні тек жеке тұлғалар үшін ғана емес, тұтас қоғам үшін маңызды. Ол азаматтардың құқықтарын қорғауға, ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, қоғамдық сенімді арттыруға, бизнес үшін заңды талаптарды орындауға және технологиялық даму аясында деректердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сондықтан әрбір адам жеке деректерді қорғау мәселесіне жауапкершілікпен қарап, өз құқықтарын қорғау үшін қажетті білімді меңгеруі тиіс.

 

  Ұ.Перден           

Түркістан облысының дін істері басқармасының                

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің      

теолог маманы