Бүгінгі цифрлық дәуірде медиа этикасы өте маңызды тақырыпқа айналды. Ақпарат жылдам таралып, қолжетімділігі арта түскен сайын, журналистер мен медиа ұйымдарына жаңа моральдық және этикалық мәселелер туындайды. Бұл мақалада қазіргі медиадағы негізгі этика мәселелерін қарастырып, олардың қоғамдағы әсеріне тоқталамыз.

Ақпарат шынайылығы медианың басты қағидаттарының бірі. Қазіргі уақытта жалған жаңалықтар тарату – өзекті мәселе. Көптеген интернет сайттары мен әлеуметтік медиа платформалар қолданушылардың сенімін пайдаланып, жалған немесе манипуляциялық ақпарат таратады. Бұл жаңалықтардың мақсаты – қоғамды адастыру, назар аударту немесе белгілі бір мақсатты көздеген үгіт-насихат тарату.

Журналистер мен медиа ұйымдары жаңалықтың шынайылығын тексеріп, тек нақты дереккөздерден алынған ақпаратты ғана ұсынуы қажет. Алайда, шынайы ақпаратты манипуляциялау жағдайлары әлі де кездесуде, бұл ақпараттың сенімділігіне күмән келтіреді және қоғамдағы сенім деңгейін төмендетеді.

Қазіргі уақытта адамдардың жеке өмірі әлеуметтік медиа арқылы жиі ашылып қалады. Көптеген журналистер сенсациялық жаңалық жасау мақсатында белгілі бір жеке тұлғалардың құпиялылық құқығын бұзуы мүмкін. Мысалы, белгілі тұлғалардың жеке өміріне қатысты мәліметтерді заңсыз жолмен алу немесе жариялау этикалық мәселелер туғызады.

Журналистер құпиялылыққа құрметпен қарап, қоғам үшін маңызы зор болған жағдайда ғана жеке деректерді жариялауы керек. Жеке адамның өміріне араласу тек заңды шеңберде және журналистика стандарттарына сай болуға тиіс.

Медиа саласында бейтараптық сақталуы тиіс. Журналистер белгілі бір оқиғаға объективті түрде қарауы керек, алайда кейде олар ақпаратты өз көзқарастарына сәйкес ұсынады. Бұл әсіресе саяси жаңалықтарда кездеседі. Көптеген медиа ұйымдары белгілі бір саяси немесе идеологиялық бағытты қолдап, ақпаратты соған сай етіп береді.

Қазіргі кезде медиа ұйымдары ақпаратты жылдам жеткізуге тырысып, оның шынайылығын толық тексермей тарату жағдайлары жиілеп кетті. Жалған жаңалықтардың таралуы адамдардың сенімін төмендетіп, қоғамда дүрбелең тудыруы мүмкін. Осыған байланысты журналистер үшін ақпаратты тексеру мен аудитория алдындағы жауапкершілік арта түсті. Бұл, әсіресе, табиғи апаттар, пандемия, немесе әлеуметтік наразылықтар сияқты жағдайларда өте маңызды.

Мәселен, жасанды интеллект технологияларының медиа саласында қолданылуы да жаңа мәселелер туғызды. Жасанды интеллект көмегімен жасалатын жалған видеолар, фотосуреттер, мәтіндер этикалық тұрғыдан талқылануда. Журналистерге материалдарды дайындауда жасанды интеллектті пайдалануға рұқсат етілсе де, оқырманға бұл ақпараттың қандай тәсілдермен өңделгені ашық жеткізілуі қажет. Бұл адамдардың ақпаратқа деген сенімін арттырады және медиаға деген әділ көзқарасты қалыптастырады.

Сондай-ақ цифрлық медиада агрессияны немесе зорлық-зомбылықты насихаттау мәселесі де өзекті болып отыр. Мұндай материалдар жасөспірімдер мен жастарға кері әсер етуі мүмкін, себебі олар кейде осындай контенттен үлгі алады. Осыған орай журналистер мен редакторлар қоғамдағы моральдық құндылықтарды ескере отырып, сезімтал материалдарды ұсыну тәсілін қайта қарастыруы керек.

Әлеуметтік медианың арқасында оқырмандар журналистер мен медиа ұйымдарымен тікелей байланыса алады. Бұл өз кезегінде, медианың ашықтығын арттырса да, кейде теріс пікірлер мен арандатушылыққа жол ашады. Осылайша, пікірлерді модерациялау, оқырмандармен қарым-қатынас жасау әдебі де маңызды мәселеге айналып отыр.

Қазіргі таңдағы медиа мамандарына аудиториямен қарым-қатынаста жауапкершілік таныту, олардың жеке өміріне құрмет көрсету және бейтараптықты сақтау қажет. Бұл мәселелерді шешу үшін медиа ұйымдары өз қызметкерлеріне этика жөніндегі оқытулар өткізуі мүмкін және арнайы кодекстерді қайта қарап, оларды қазіргі заман талабына сай бейімдеп отыруы керек.

Көптеген жаңалықтар жеке тұлғалардың өміріне қатысты болғанда, олардың жеке өмірін құрметтеу керек. Журналистикада жеке мәліметтерді жарияламас бұрын, оның қоғам үшін маңыздылығын ескеру қажет.

Жалған жаңалықтар немесе манипуляциялық материалдар аудиторияның сенімін бұзуы мүмкін. Ақпаратты тарататын платформада жалған ақпараттың таралуына қарсы шаралар қабылданғанын тексеру де маңызды.

Этикаға сай жаңалықтармен ақпараттану үшін осындай қағидаттарды ұстану – қоғамды шынайы ақпаратпен қамтамасыз етудің маңызды тәсілі.

 

 

  Г.Бекжан

Түркістан облысы дін істері басқармасы

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ           

теолог маманы