Алда келе жатқан 30 тамыз – ҚР Ата заңы Конституция күні. 1995 жылы 30 тамыз күні жалпыхалықтық референдумда қабылданып, 5 қыркүйек күні заңды күшіне енген болатын. Конституция 9 бап 99 тараудан тұрады. Бұл ҚР қабылдаған екінші Конституциясы болатын. Алғашқысы 1993 жылы қабылданған еді.
Күні бүгінге дейін Конституция бірнеше мәрте өзгерістер енді. Соңғы өзгерту мен толықтыру 2022 жылы жалпыұлттық референдум арқылы қабылданды. Конституция – жай ғана сөз емес. Билік пен халық арасына салынған алтын көпір іспетті. Шын мәнінде елдің басшысынан бастап малшысына дейін тәу етіп, ардақ тұтар заң. Адасқанда жол көрсетер темірқазығы. Отыз жыл бір адамның өмірімен парапар уақыт. Бірақ сол 30 жылда еліміз көптеген қиыншылық пен қайғыны қатар көріп өтті. Сонау 90 жылдардағы тар жол тайғақ кешу заманы, жоқшылық уақыты ел болып қалуымыздың өзі күмәнді кездер еді. Ауыл тұрмақ үлкен қалалардың өзінде жарық пен жылу тоқтап, зауыттар қаңырап бос қалған кездер үлкендердің әлі есінде. Бірақ елде заң орнығып қайта қалыпқа келдік шүкір.
Ата заң өзін мемлекет ретінде орнықтырған әлемнің барлық елінде бар. Сондай-ақ қалыптасу тарихы да әрқилы. Қазіргі көптеген Батыс Еуропа елдерінің ұстанып отырған парламенттік республика ұстанымы XIII ғасырда Англияда пайда болды. Одан кейінгі мемлекеттік басқару үлгілері Францияда ұлы француз революциясы кезеңінде пісіп жетілді. Біздің де тарихымызда көптеген сүрлеуден өтіп жеткен заңдық нормалар болды. Оның ең көнесі ғұн, сақ заманындағы ақсақалдар кеңесі. Бертін келе қазақ даласында темірдей тәртіп болып орныққан Шыңғыс ханның «Ұлы яса» заңынан бастау алған «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», «Тәуке ханның жеті жарғысы» өз кезеңінде Конституцияның рөлін атқарып тұрғаны белгілі. Жеті жарғы заңдар жүйесі Кеңес үкіметі орнағанға дейін қазақ ауылдарында қолданылғаны туралы деректер бар. Қай кезеңде қабылданған заң болмасын бірінші орында халықтың бас амандығы болды.
Қазіргі қолданыстағы заңда да бірінші бап бірінші тармағы халықтың бас амандығы. 1-бап: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары».
Соның бірі дін саласындағы құқықтық бағыттары. Ең біріншісі жоғарыда ҚР Конституциясының 1- бабында жазылғандай Қазақстан зайырлы мемлекет. Заманауи бағытта «зайырлылық» ұғымы төмендегідей мағына береді:
-мемлекеттің кез келген дінге бейтараптық танытуы;
- мемлекеттің кез келген діннен тәуелсіз болуы, сондай-ақ діннің мемлекеттен тәуелсіз болуы;
- ар-ұждан және діни наным-сенім бостандығы, дінді үйрену және оны сынау еркіндігі,
- қандай да бір ресми діннің болмауы, одан соң әрбір тұлғаның өз қалауына орай кез келген дінді ұстану немесе ешбір дінге мойынсұнбау құқығы;
- қандай да бір діннің не конфессияның ықпалынан тыс мемлекеттік мектептердің болуы.
Яғни біздің елімізде дін бостандығы, ар бостандығы, сенім бостандығы бар деген сөз. Кім қалаған дінін ұстануға болады, тек заң шеңберінде өмір сүрсе болғаны. Дегенмен мемлекет құрушы қазақ халқының діни ұстанымы тарихи, мәдени ерекшелігімізге байланысты ислам дінінің ханафи мәзхабы және христиан дінінің православие тармағының орны ерекше. Бұл туралы 2011 жылғы 11 қазанда қабылданған №483-IV Заңы Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңның преамбуласында жазылған.
Тәуелсіздікті қайта қалпына келтірген жылдан бастар болсақ егемендікке қолымыз жетіп Конституциялы ел болғанымызға 30 жылдан енді ғана асты. Осы жолда түрлі сын қатерді бастан кешіріп, тіпті қан төгіліп жан шыққан кездер аз болмады. Бірақ Конституциямыздың бекем болуы үшін барлығына төтеп бере алуымыз керек. Ата Заңымыз еліміздің болашағы үшін мәңгі болсын.

 

Қ.Қосмаханов

 

Түркістан облысы дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ

маманы