Ұлт түсінігі, әдетте, белгілі бір ұлттың немесе этникалық топтың мүддесін бірінші орынға қоюды білдіреді. Исламда ұлт түсінігі мәселесі күрделі және көп аспектілі. Мұсылман әлемінде ұлт түсінігі пайда болуы және оның діни негіздері туралы түрлі пікірлер бар.

Бұл мақалада исламдағы ұлт түсінігінің орны, оның діни негіздері, мұсылман қоғамына әсері және Құран мен хадистердегі ұлт түсінігіне қатысты ұстанымдар қарастырылады.

1. Ислам және ұлт түсінігі: негізгі ұғымдар

1.1 Ұлт түсінігі

Ұлт түсінігі –  ұлттық немесе этникалық топтың мәдениетін, тілін, дәстүрлерін және тарихын сақтауға деген күшті сенім. Бұл ұлттың дербестігі мен тәуелсіздігін қолдауды, басқа ұлттарға қарсы әлеуметтік немесе саяси үстемдікті аңсайды. Ұлт түсінігі идеологиясы қоғамда бірлік пен мызғымас патриотизмді туындатуға тырысады, бірақ кейде бұл ұлттар арасындағы алауыздық пен қақтығыстарға да себеп болуы мүмкін. Ұлт түсінігінің екі негізгі түрі бар:

Позитивті ұлт түсінігі – өз ұлтының мәдениетін, тілін, тарихын сақтап, дамытуға бағытталған. Бұл – табиғи әрі қалыпты құбылыс.

Негативті ұлт түсінігі– өз ұлтын басқалардан артық санап, өзгелерді кемсітуге, бөліп-жаруға итермелейтін идеология.

1.2 Ислам және ұлттар

Ислам діні барлық мұсылмандарды бір үмбет ретінде қарастырады. Исламда адамның ұлты оның артықшылығын немесе кемшілігін білдірмейді. Құранда бұл туралы былай делінген: «Ей, адам баласы! Біз сендерді бір ер, бір әйелден жараттық. Сондай-ақ, бір-бірлеріңді тануларың үшін сендерді ұлттар мен руларға бөлдік. Расында, Алланың алдында ең ардақтыларың – тақуаларың...» (Құран, «Хужурат» сүресі 13 аят.)

Бұл аят адамдардың әртүрлі ұлттар мен руларға бөлінуі олардың бір-бірін тануы үшін екенін, бірақ Алланың алдында ең ардақтысы – тақуалық екенін көрсетеді.

2. Исламдағы бауырмалдық және теңдік принциптері

Ислам адамзаттың барлығын тең көріп, олардың ар-намысы мен құқықтарын қорғайды. Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) былай деген:

«Барлық адамдар Адам атадан тараған. Арабтың араб еместен артықшылығы жоқ, араб еместің де арабтан артықшылығы жоқ; ақтың қарадан артықшылығы жоқ, қараның да ақтан артықшылығы  жоқ – тек қана тақуалықпен».

Бұл хадис мұсылмандардың арасында этникалық немесе нәсілдік артықшылық жоқ екенін, ең бастысы – адамның Алла алдындағы тақуалығы екенін көрсетеді.

3. Пайғамбардың (с.а.с.) ұлтшылдыққа көзқарасы

Мұхаммед пайғамбар (с.а.с.) ұлтшылдықты айыптап, мұсылмандарды бірлікке шақырып былай деген: «Кімде-кім ұлтшылдыққа шақырса, ол бізден емес; кімде-кім ұлтшылдық үшін соғысса, ол бізден емес; кімде-кім ұлтшылдық үшін өлсе, ол бізден емес».

Бұл хадис ұлтшылдыққа негізделген бөлінушіліктің орынсыз екенін көрсетеді. Мұсылмандардың басты ұстанымы – әділеттілік пен бауырмалдық.

3.1 Пайғамбардың сахабалар арасындағы теңдік саясаты

Пайғамбар (с.а.с.) сахабаларының арасында ешбір ұлтқа ерекше артықшылық бермеген. Ол Биләл (р.а.) сияқты бұрынғы құлдарға, Салман әл-Фариси (р.а.) сияқты парсы ұлтының өкілдеріне бірдей құрмет көрсеткен.

4. Ұлтшылдықтың ислам қоғамына әсері

4.1 Ұлтшылдықтың жағымсыз әсерлері

Ұлтшылдық идеялары ислам қоғамында бөлінушілікке, алауыздыққа және қақтығыстарға әкелуі мүмкін. Тарихта мұндай жағдайлар жиі кездескен:

Мысалы, ХХ ғасырда ислам әлемінде ұлтшылдық пен ұлттық мемлекеттердің құрылуы мен дамуымен байланысты саяси қозғалыстар пайда болды. Осы кезеңде исламның дін ретінде ғана емес, сондай-ақ ұлттың бірлігі мен тәуелсіздігі үшін де маңызды құрал ретінде қолданылғанын байқаймыз. Кейбір мұсылман елдерінің бөлінуі – этникалық бөлінушілік нәтижесінде пайда болған.

4.2 Исламдағы шешім

Ислам ұлтшылдықтың теріс әсерлерін жою үшін адамдарды бауырмалдыққа, әділеттілікке, мейірімділікке шақырады. «Шынында, мүміндер бір-біріне бауыр.» (Құран, «Хужурат» сүресі 10 аят.)

Бұл қағида мұсылмандардың бірлігін нығайтуға негіз болады.

5. Қорытынды

Ислам діні ұлт түсінігін қолдап ұлтшылдыққа қарсы тұрады, мұсылмандар арасында бауырмалдық пен теңдікті насихаттайды. Сондықтан мұсылмандар ұлт түсінігін дұрыс түсініп, ұлтшылдық идеяларынан аулақ болып, үмбеттің бірлігі мен ынтымағын сақтау үшін әрекет етуі тиіс. Исламда адамның ұлты емес, оның амалы мен тақуалығы маңызды. Мұсылмандар арасындағы басты қағида – бірлік пен әділеттілік болуы керек.

 

 

Д.Зиябек

 

Түркістан облысы дін істері басқармасы

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ           

теолог маманы