Экстремизм деген латын сөзі «шеттеу», яғни орталықтан ауытқу, тәртіпке бағынбау, өз пікірімен ғана іс-әрекет жасаушы деген ұғымды білдіреді. Экстремизмнің пайда болуы надандыққа, көрсоқырлыққа бейімделген көзқарастардан туындайды, яғни олардың ойы «тек қана менің пікірім дұрыс, өзгенікі бұрыс дегенге саяды. Ал «Радикализм» латынның «radix» «түбір, тамыр» деген сөзінен шыққан. Термин саясатқа қатысты пайда болған. Радикализм – қоғамда қалыптасқан әлеуметтік-саяси жүйемен келіспей, оны түбірімен қайта құруды ұсынушы саяси топтың көзқарасы. Сондай-ақ, діни радикализм тіркесі өзге де «діни фундаментализм», «діни фанатизм», «діни экстермизм» секілді лаңкестік әрекеттерге қатысты қолданыла бастады.

             Экстремизм мен терроризмнің орын алуы адам өмірінің жойылуына, инфрақұрылымның, рухани, мәдени құндылықтардың жойылуына әкеледі. Бұл жағдайда көбінесе жазықсыз, кездейсоқ адамдар құрбан болады. Теориялық актілер адамдардың психикасына зиян келтіреді, оларды қорқытады. Сонымен қатар, терроризм экономикаға, өнеркәсіптік-сауда байланыстарына зиян келтіреді, елдегі жағдайды тұрақсыздандырады.

Экстремизмнің зардабы қоғамға, экономикалық, саяси және мәдени аспектілерге теріс әсер етеді. Оның негізгі зардаптары мыналар:

1. «Әлеуметтік тұрақсыздық»: Экстремистік идеологиялар қоғамдағы бірлік пен келісімді бұзады, түрлі топтар арасында келеңсіздік туғызады.

2. «Құқық бұзушылық»: Экстремистік ұйымдар жиі зорлық-зомбылыққа, терроризмге және заңсыз әрекеттерге барады, бұл құқық қорғау органдарының жұмысына қиындық туғызады.

3. «Экономикалық шығын»: Экстремизмнің әсерінен экономикалық тұрақсыздық, инвестициялардың азаюы, туризмнің төмендеуі сияқты мәселелер туындайды.

4. «Психологиялық зардаптар»: Қоғамда қорқыныш, алаңдаушылық және стрессті тудыратын жағдайлар пайда болады, бұл адамдардың психологиялық денсаулығына әсер етеді.

5. «Мәдениетке зиян»: Экстремистік идеологиялар мәдени әртүрлілікті жоюға, дәстүрлі құндылықтарды бұзуға және қоғамның мәдени дамуында кедергі жасауға бағытталған.

Экстремизммен күресу үшін білім беру, әлеуметтік бағдарламалар және қоғамдық келісім шаралары маңызды. Экстремизм туралы тереңірек түсінік алу үшін бірнеше аспектілерді қарастыруға болады:

1. «Экстремизмнің түрлері»: Экстремизм саяси, діни, әлеуметтік немесе ұлттық негізде болуы мүмкін. Әр түрдің өзіне тән мотивтері мен мақсаттары бар.

2. «Тарихи контекст»: Экстремизмнің пайда болуы және дамуы белгілі бір тарихи, әлеуметтік немесе экономикалық жағдайларға байланысты. Мысалы, соғыс, саяси репрессия немесе экономикалық дағдарыс экстремистік көңіл-күйді күшейтуі мүмкін.

3. «Жастар мен экстремизм»: Жас адамдардың радикализациясы – маңызды мәселе. Олар жиі экстремистік топтарға тартылып, идеологияны қабылдайды. Бұл процесс әлеуметтік медиа мен интернет арқылы жылдамдатылады.

4. «Күресу стратегиялары»: Экстремизммен күресудің түрлі тәсілдері бар, соның ішінде алдын алу бағдарламалары, қоғамдағы диалогты қалыптастыру, білім беру жүйесін нығайту және құқық қорғау органдарының жұмысын жақсарту.

5. «Халықаралық аспектілер»: Экстремизм тек ұлттық деңгейде емес, халықаралық деңгейде де проблема болып табылады. Трансұлттық терроризм, радикализация және миграция мәселелері халықаралық ынтымақтастықты талап етеді.

6. «Зерттеулер мен статистика»: Экстремизмнің таралуы, оның себептері мен салдары туралы зерттеулер жүргізіледі. Бұл мәліметтер саяси шешімдер қабылдауға және алдын алу шараларын әзірлеуге көмектеседі.

Діни экстремизмнен сақтанудың тиімді жолдары білім беру, ақпараттандыру, әлеуметтік және құқықтық қолдау, жеке қауіпсіздік шаралары, психологиялық көмек, қоғамдық белсенділік және халықаралық ынтымақтастықты қамтиды. Әлеуметтік және экономикалық жағдайларды жақсарту, экстремистік әрекеттерге қарсы тиімді заңдарды қабылдау және жүзеге асыру арқылы діни экстремизмнің таралуын алдын алуға болады. Білім беру бағдарламаларын дамыту, қоғамдық ақпараттық кампанияларды жүргізу, психологиялық қолдау көрсету және технологиялық құралдарды тиімді пайдалану арқылы радикализацияның алдын алу маңызды.

Тек бірлескен күш-жігер, кешенді тәсілдер және тұрақты жұмыс арқылы ғана діни экстремизмнің әсерін азайтып, қоғамды қауіпсіз әрі тұрақты етуге қол жеткізуге болады. Әрбір азаматтың, қоғамның және халықаралық қауымдастықтың жауапкершілігі – осы күрделі мәселені шешу үшін маңызды қадам болып табылады

 

 

Б.Абдрахман

 

Түркістан облысы дін істері басқармасы

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ – нің

теолог маманы