Дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы қоғам арасындағы қарым-қатынас күрделі әрі көпқырлы. Дәстүрлі құндылықтар, әдетте, мәдениет, дін, тарих және қоғамның әлеуметтік нормаларынан туындайды. Олар жеке тұлғалар мен қоғамның моральдық және этикалық негіздерін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

Зайырлы қоғам болса, дінмен байланысты емес, мемлекеттік институттар мен азаматтық қоғамның өзара әрекеттесуіне негізделеді. Мұнда діннің қоғамдық өмірге әсері шектеулі, ал жеке адам құқықтары мен бостандығы бірінші орынға қойылады.

Дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы қоғам арасында диалог орнату – қазіргі заманғы қоғамдардың басты міндеттерінің бірі. Бұл диалог, бір жағынан, мәдени мұраларды сақтауға, екінші жағынан, қоғамның дамуына мүмкіндік береді.

Дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы қоғам туралы қосымша түсініктер мен аспектілерді қарастырайық:

1. «Тарихи контекст»:

- Дәстүрлі құндылықтар көбінесе қоғамның тарихи дамуымен байланысты. Мысалы, ауылдық қоғамдарда, тарихи тұрғыдан, отбасылық байланыстар мен ауылдастық қатынастар үлкен мәнге ие болған.

- Зайырлы қоғамдар, әсіресе ХХ ғасырдан бастап, индустриализация және урбанизация процестерімен байланысты дамыды. Бұл процестер жеке тұлғалардың қоғамдағы рөлін өзгертіп, дәстүрлі құрылымдарды әлсіретті.

2. «Мәдениет және өнер»:

- Дәстүрлі құндылықтар мәдениет, фольклор, өнер мен әдебиетке терең әсер етеді. Олар ұлттық идентичность пен мәдени мұраның қалыптасуына ықпал етеді.

- Зайырлы қоғамда мәдениет әртүрлілікке, плюрализмге және жаңа идеяларға ашық болады, бұл шығармашылықтың дамуына жол ашады.

3. «Білім және жастар»:

- Дәстүрлі құндылықтар білім беру жүйесіне әсер етеді. Кейбір қоғамдарда дін мен моральдық құндылықтарды оқытуға басымдық беріледі.

- Зайырлы қоғамда білім беру жүйесі ғылыми, сын тұрғысынан ойлауға бағытталған, жастардың өз пікірлерін қалыптастыруына мүмкіндік береді.

4. «Әлеуметтік өзгерістер»:

- Қазіргі заманғы қоғамдарда, әсіресе жастар арасында, дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы идеалдар арасында қақтығыс байқалуы мүмкін. Жастар көбінесе заманауи құндылықтарды қабылдай отырып, дәстүрлі нормалардан алыстауы мүмкін.

- Бұл құбылыс әлеуметтік өзгерістерге, мәдени трансформацияларға және жаңа әлеуметтік қозғалыстардың пайда болуына әкеледі.

5. «Демократия және құқық»:

- Зайырлы қоғамда демократиялық принциптер, адам құқықтары мен бостандықтары бірінші орында тұрады. Бұл, өз кезегінде, дәстүрлі құндылықтардың кейбір аспектілерін қайта қарауға немесе жаңаша түсінуге мүмкіндік береді.

- Дәстүрлі құндылықтар мен зайырлылық арасындағы қарым-қатынас кейде қоғамның саяси және әлеуметтік құрылымын да әсер етуі мүмкін.

Дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы қоғам арасындағы қарым-қатынас – күрделі және көпқырлы процесс. Дәстүрлі құндылықтар ұлттық мәдениет пен қоғамның моральдық негіздерін қалыптастырады, ал зайырлы қоғам жеке тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын бірінші орынға қою арқылы жаңа әлеуметтік құрылымдарды қалыптастырады.

Олардың арасындағы диалог екі тараптың да дамуына мүмкіндік береді. Дәстүрлі құндылықтар қоғамның тұтастығын қамтамасыз етсе, зайырлы принциптер әлеуметтік әділеттілік пен плюрализмді (пікір алуандықты) қолдайды. Қазіргі әлемде, әсіресе жастар арасында, дәстүрлі және зайырлы көзқарастар арасында талас, өзгеріс және синтез жасау қажеттілігі туындайды.

Нәтижесінде, дәстүрлі құндылықтар мен зайырлы қоғамның өзара ықпалдасуы қоғамның мәдени және әлеуметтік дамуына, сондай-ақ, әлеуметтік өзгерістер мен жаңа идеялардың пайда болуына ықпал етеді.

 

Б.Абдрахман

 

Түркістан облысы дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ – нің

теолог маманы