Дәстүрлі құндылықтар мен рухани тәрбие – қоғамның негізін құрайтын, адам болмысының рухани және мәдени аспектілерін қалыптастыратын маңызды факторлар. Бұл ұғымдар халықтың ғасырлар бойы жинақтаған тәжірибесі мен даналығын бейнелейді. Қазіргі уақытта жаһандану, технологиялық прогресс және ақпараттық заман дәстүрлі құндылықтар мен рухани тәрбиенің рөлін қайта қарастыруды қажет етеді.

Дәстүрлі құндылықтардың мәні

Дәстүрлі құндылықтар – ата-бабадан қалған мәдениет, салт-дәстүр, өмір сүру қағидалары. Қазақстан халқының мәдениетінде отбасыға құрмет көрсету, үлкендерді сыйлау, кішіге қамқорлық таныту, өзара қолдау көрсету сияқты құндылықтар маңызды орын алады. Мысалы, қазақ халқында «Үлкенге құрмет, кішіге ізет» деген нақыл сөз үлкеннің өнегесін сақтап, кейінгі ұрпаққа тәрбие берудің маңыздылығын айғақтайды. Мұндай құндылықтар адамгершілік қасиеттерді дамытып, қоғамда бейбітшілік пен татулықтың орнауына ықпал етеді.

Рухани тәрбиенің маңызы

Рухани тәрбие – адамның ішкі әлемін байытып, оның адамгершілік, моральдық қасиеттерін дамытатын процесс. Бұл тәрбие адамның ойлау қабілетін жақсартып, өзін-өзі тануға, өзінің және басқалардың құқықтарын құрметтеуге үйретеді. Рухани тәрбие беру арқылы адам санасында әділдік, адалдық, жауапкершілік сынды қасиеттер қалыптасады.

Ислам діні рухани тәрбиенің маңызды аспектілерін қамтиды. Құран мен хадистерде адамгершілікке шақыратын көптеген өсиеттер бар. Мысалы, Құранда: «Жақсылық пен жамандық тең болмайды; жамандықты жақсылықпен қайтар, сонда араларыңда дұшпандық болған біреу жақын досқа айналады» («Фуссилат» сүресі, 34-аят) делінген. Бұл қағида адамның басқалармен қарым-қатынасында тек ізгілік пен мейірімділік танытуға үндейді.

Жаһандану дәуірінде дәстүрлі құндылықтар мен рухани тәрбиенің сақталуы қиындықтарға тап болуы мүмкін. Ақпараттық технологиялардың дамуымен бірге интернет кеңістігінде таралатын түрлі көзқарастар мен идеологиялар адамдардың, әсіресе, жастардың ойлауына әсер етуде. Бұл құбылыс кейде рухани құндылықтардың екінші орынға ысырылуына әкеліп соғады.

Мысалы, материалдық байлық пен жеке бас мүддесі қазіргі қоғамда жиі басымдыққа ие болады. Кейбір адамдардың өз пайдасы үшін әділдікті елемеуі, этикалық нормаларды бұзуы қоғамдағы рухани құндылықтардың әлсіреуіне ықпал етеді. Мұндай жағдайда дәстүрлі құндылықтар мен рухани тәрбие адамдарды бір-біріне құрметпен қарап, әділ және жауапты әрекет етуге шақырады.

Дәстүрлі құндылықтарды сақтау және рухани тәрбие беру тек отбасында ғана емес, мектептер мен жоғары оқу орындарында да маңызды орын алуы керек. Қоғамда түрлі мәдени іс-шаралар мен бағдарламалар арқылы рухани құндылықтарды насихаттау жастарды саналы, тәрбиелі азамат болып қалыптастыруға көмектеседі. Мысалы, ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді атап өту арқылы ұрпақтың өз мәдениетін тануына және оны құрметтеуіне жол ашылады.

Дәстүрлі құндылықтар – халықтың тарихи-мәдени мұрасын сақтау мен болашақ ұрпаққа жеткізудің негізі. Олар әрбір ұлттың әлеуметтік, моральдық және рухани өмірінің негізгі тіректеріне айналған. Өткен ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлер, әдет-ғұрыптар мен діни наным-сенімдер, әсіресе отбасылық қатынастардағы әдеп-ғұрыптар, жеке тұлғаның мінез-құлқын тәрбиелеудегі маңызды құралдар болып табылады. Осы құндылықтар арқылы қоғам өзінің ұлттық ерекшелігін, бірегейлігін сақтап, мәдениетінің дамуына ықпал етеді.

Қазіргі заманда жастар арасында ұлттық құндылықтарға деген қызығушылықтың төмендеуі, жаһандық мәдениеттердің ықпалы, бейтараптандыру мен ұлттың мәдени болмысын жою қаупі туындап отыр. Сондықтан да дәстүрлі құндылықтарды сақтау және дамыту – ұлттық қауіпсіздікті нығайту, қоғамның әлеуметтік бірлігін сақтау және келешек ұрпақты тәрбиелеу тұрғысынан аса маңызды міндетке айналды. Бұл міндеттерді орындау үшін кешенді жұмыстар атқарылуы қажет.

Ең алдымен, білім беру саласында дәстүрлі құндылықтарды оқыту мен насихаттауға ерекше назар аудару керек. Мектептерде, университеттерде ұлттық тарих пен мәдениетті тереңірек үйрететін бағдарламалар енгізілуі қажет. Сонымен қатар, халықтың мәдени-рухани құндылықтарын дәріптейтін әдебиеттер мен көркем шығармалар, театр мен кино арқылы жастарды тәрбиелеу маңызды. Әрине, бұл іс-шараларды тек білім беру саласында ғана емес, мемлекеттік деңгейде де ұйымдастыру қажет.

Отбасы институтының маңызы артқан сайын, осы құндылықтарды отбасы мүшелері арасында дұрыс әрі терең түсіндіру – маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Отбасы – жеке тұлғаның қалыптасуына және қоғамның моральдық тұрғыдан дамуына ықпал ететін басты ұя. Отбасы құндылықтарын сақтау арқылы ұлттық тәрбиені негіздеу, адамгершілік, адалдық, бір-біріне құрмет көрсету сияқты моральдық қағидаларды жас ұрпаққа жеткізу қажет.

Дәстүрлі құндылықтарды жаңғырту және дамыту арқылы біз ұрпақтан ұрпаққа рухани және мәдени мұрамызды сақтап, болашақ ұрпақтарға жалғастыруға мүмкіндік аламыз. Бұл өз кезегінде еліміздің дамуына, қоғамның үйлесімділігіне және ұлттық бірегейлікті сақтауға септігін тигізеді.

Қорытындылай келе, дәстүрлі құндылықтар – ұлттың рухани негізі, оның мәдениеті мен салт-дәстүрлерінің сақталуының кепілі. Оларды қазіргі заман талабына сай жаңғыртып, насихаттау – әрбір азаматтың парызы. Бұл тек жеке адам ғана емес, бүкіл қоғам үшін аса маңызды. Дәстүрлер мен ұлттық құндылықтарды сақтау, ұлттық сана мен ұлтжандылықты арттыру, еліміздің болашағын баянды ету үшін қажет. Біз бүгінгі күні дәстүрлі құндылықтарды болашақ ұрпаққа аманаттап, оларды жарқын болашаққа бастай аламыз.

     

 

Д.Арынбек

Түркістан облысының дін істері басқармасының                  

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің      

Теолог маманы