Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары – ұлттық бірегейлігіміздің ажырамас бөлігі. Дәстүр арқылы ұрпақтан-ұрпаққа мәдени құндылықтар, өмір сүру қағидалары, этика мен тәрбие беріледі. Қазіргі таңда ұлттық құндылықтарды сақтау мен дәріптеу маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Дегенмен, Қазақстан мектептерінде арнайы дәстүр сабақтары енгізілмеген, ал ұлттық тәрбиенің басым бөлігі басқа пәндер аясында ғана қарастырылады.

Осы тұрғыда «Неліктен мектептерде дәстүрді дәріптейтін арнайы сабақтар ұйымдастырылмайды?» деген сұрақ өзекті. Бұл мәселені түсіну үшін бірнеше факторларды қарастыру қажет.

Білім беру жүйесіндегі стандарттар бірінші фактор. Қазақстанның орта білім беру жүйесі мемлекеттік стандарттарға негізделген. Оқу бағдарламалары белгілі бір пәндер жиынтығынан тұрады және ол жыл сайын жаңарып, халықаралық талаптарға сәйкестендіріліп отырады. Дәстүрді дәріптейтін арнайы сабақтарды енгізу үшін оқу бағдарламасына өзгеріс енгізу қажет, ал бұл ұзақ әрі күрделі процесс.

Қазіргі таңда қазақ тілі мен әдебиеті, тарих, өзін-өзі тану, Қазақстан географиясы, музыка, еңбек сабақтары сияқты пәндерде ұлттық дәстүрлер мен құндылықтар белгілі бір дәрежеде қамтылады. Бірақ оларда дәстүрге қатысты терең талдау жасалмайды, көбінесе жалпылама сипатта ғана беріледі. Егер дәстүрді дәріптейтін арнайы пән енгізілсе, онда оның мазмұнын нақтылау, оқыту әдістемесін жасау, мұғалімдерді даярлау мәселелері туындайды.

Оқу жүктемесінің көптігінде назардан шығармау керек. Қазіргі мектеп бағдарламасы оқушыларға көп ақпарат береді және көптеген пәндерді қамтиды. Оқушылардың күнделікті сабақ кестесі өте тығыз, оларға міндетті пәндерден бөлек таңдау курстары, үйірмелер, қосымша сабақтар беріледі. Егер дәстүрді дәріптейтін арнайы сабақ енгізілсе, ол басқа пәндердің сағатын қысқартуды немесе оқушыларға қосымша жүктеме беруді талап етеді.

Мұндай пәнді енгізу үшін:

Басқа пәндердің сағаттарын азайту қажет

Қосымша факультатив ретінде ұсыну керек;

Мектеп бағдарламасын жеңілдету керек.

Алайда, бұл шешімдерді қабылдау білім министрлігінің құзырында болғандықтан, мектептер өз бетінше арнайы дәстүр сабағын енгізе алмайды.

Мұғалімдердің дайындық деңгейіде себеп. Дәстүрді дәріптейтін пәнді енгізу үшін оны оқытатын мамандар даярлануы тиіс. Бүгінде мектеп мұғалімдері тарих, әдебиет, өзін-өзі тану сабақтарында ұлттық құндылықтар туралы айтып жүр. Бірақ дәстүрді терең зерттеп, оны ғылыми тұрғыда талдай алатын мамандар аз.

Егер арнайы дәстүр пәні енгізілсе, онда:

Мұғалімдерге арнайы дайындық курстарын ұйымдастыру қажет,

Оқу бағдарламасын әзірлеу керек,

Дәстүр туралы толыққанды ғылыми-танымдық материалдар дайындалуы тиіс.

Бұл процесс ұзақ уақыт пен қаржылық ресурстарды қажет етеді. Сондықтан мектептер әзірге қолданыстағы пәндер аясында ұлттық құндылықтарды дәріптеуге тырысады.

Қазіргі заман мен дәстүрдің қарама-қайшылығын ескеру міндетті. Жаһандану заманында жастардың қызығушылықтары өзгеріп келеді. Ғаламтор, әлеуметтік желілер, заманауи мәдениет ұлттық дәстүрлерді көлеңкеде қалдырып жатады. Кейбір жастар дәстүрді ескінің қалдығы деп қабылдап, оған қызықпайды. Егер арнайы дәстүр пәні енгізілсе, оны оқушылардың барлығы бірдей ынтамен оқымауы мүмкін.

Сондықтан мектептерге ұлттық дәстүрлерді қызықты форматта дәріптеу маңызды:

Ойын түрінде

Заманауи технологияларды қолдана отырып

Видеосабақтар, анимациялар, интерактивті материалдар арқылы.

Бірақ мұның бәрін ұйымдастыру қосымша қаражат пен уақытты талап етеді.

Дәстүрді дәріптеудің альтернативті жолдарын қарастырған жөн. Арнайы пән енгізу мүмкін болмаса да, мектептер дәстүрді дәріптеудің басқа жолдарын қарастыра алады:

Факультативтік курстар – оқушылар өз еркімен ұлттық дәстүрлер туралы қосымша сабақтарға қатыса алады.

Тәрбие сағаттары – әр сыныпта белгілі бір тақырыпқа арналған ұлттық тәрбие сағаттары өткізілуі мүмкін.

Мәдени іс-шаралар – мектептерде ұлттық мерекелер мен дәстүрлерге арналған арнайы іс-шаралар, жарыстар, театрландырылған қойылымдар ұйымдастырылады.

Ұлттық үйірмелер – қолөнер, айтыс, күй, ұлттық тағам дайындау секілді дәстүрлі өнер түрлерін үйрететін үйірмелер ашуға болады.

Егер мектеп әкімшілігі мен ата-аналар осы бағытта белсенділік танытса, ұлттық дәстүрлерді дәріптеу тиімдірек болар еді.

Мектептерде дәстүрді дәріптейтін арнайы пәннің болмауының негізгі себептері – оқу бағдарламасының тығыздығы, мұғалімдердің жеткіліксіз дайындығы, ресурстық шектеулер және қазіргі заман талаптары. Дегенмен, ұлттық құндылықтарды дәріптеу басқа пәндер, факультативтер, мәдени іс-шаралар арқылы жүзеге асырылуда. Егер болашақта бұл мәселе мемлекеттік деңгейде қарастырылып, арнайы әдістеме жасалса, мектеп бағдарламасына дәстүрді тереңірек үйрететін пән енгізу мүмкіндігі артуы мүмкін. Ұлттық құндылықтар – ұлттың болашағы, сондықтан оны дәріптеу – тек мектептердің емес, бүкіл қоғамның міндеті.

 

 Қ.Салықбаев

 

Ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын

ұйымдастыру бөлімінің басшысы