Қазақ халқының даналығында «Білім тал бесіктен, жер бесікке дейін» деген сөз терең мағынаға ие. Бұл сөз адам өмірінің барлық кезеңінде білім мен тәрбие алу қажеттілігін, өмірдің мәнін түсіну жолындағы үздіксіз ізденісті білдіреді. Жиі қолданылатын бұл мақал, әрине, өткен ғасырлардан бері келе жатқан ұғым болса да, қазіргі заманда оны жаңа тұрғыдан қарастыру маңызды.

Бүгінгі таңда білімді ұлттың құндылықтарының құрамына ғана емес, сондай-ақ ұлттың ұстанымына айналуы тиіс деп ойлауға негіз бар. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, тарихы, мәдениеті және салт-дәстүрлері білім арқылы сақталып келген. Сондықтан, «білім тал бесіктен» дегенде тек баланың білім алу процесі емес, сонымен қатар осы білімнің ұрпақтан-ұрпаққа ауысатын ұлттық код екенін түсінгеніміз жөн. Адам өміріндегі алғашқы білім баланың ана тілін, ұлттық дәстүрін үйренуден басталады. Тіпті, ағзаға табиғи жолмен кіріп, генетикалық деңгейде бойға сіңетін ұрпақтың тәрбие мен білім арқылы жаңа дәуірге тап болуы да «білім тал бесіктен» деген ұғымның тереңдігін көрсетеді.

Білім тек теориялық мәліметтерді алу ғана емес, ол ұлттың менталитеті мен дүниетанымын жасайтын негізгі құрал болып табылады. Бұл тұрғыда жаңа ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеу жүйесі өзгеруі керек, себебі қазіргі заманның қажеттіліктері мен сұраныстары жаңа ұстанымдарды талап етеді. Қазіргі қоғамда білім алу тек дәстүрлі мектеп пен университеттермен шектелмейді. Білімнің заманауи тәсілдері мен технологиялары тұлғаны үздіксіз дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, онлайн курстар, білім беру платформалары, цифрлық ресурстар мен жасанды интеллекттің ықпалы білім алу үрдісіне жаңа реңк береді.

Дегенмен, бұл прогресс дәстүрлі білім мен тәрбиенің орнына ешқашан ауыса алмайды. Технологияларды қолдану арқылы алынған білімнің қуаты ұрпаққа дәстүрлі құндылықтарды сақтап, ұлттық мәдениетке сүйену арқылы ғана толыққанды болмақ. Осы орайда, білім беру процесі тек теориялық білімді алу ғана емес, адамның рухани жан дүниесінің дамуы мен қоғамдық өмірге қатысу үшін де маңызды.

         Білімнің екінші кезеңі, яғни «жер бесікке дейін» ұғымы адамның бүкіл өміріндегі даму кезеңдерін сипаттайды. Адам өмірінде соңғы кезеңге дейін білім алуға мүмкіндік бар. Бұл тұрғыдан келгенде, білім алу тек жас ұрпаққа тән нәрсе емес, өмір бойы жүзеге асатын процесс екенін түсінуіміз керек.

Қазіргі заманның қағидасы «Жер бесікке дейін» тіркесі тек өліммен аяқталатын өмірді білдірмейді. Бұл өмірдің әр сатысында білім алу мен өз-өзіңді жетілдіруді үздіксіз жалғастыруды білдіреді. Бүгінгі күнде әлемдегі көптеген елдер өмір бойы білім алу тұжырымдамасын маңызды қағида ретінде қабылдап, әртүрлі бағдарламалар мен курстар ұйымдастырып жатыр. Бұл процесс адамның жеке басының ғана емес, қоғамның да өркендеуіне ықпал етеді. Қазақстанда да соңғы жылдары үздіксіз білім алу мен кәсіби даму мәселесіне ерекше көңіл бөлінуде. Мысалы, ересек адамдарға арналған курстар мен тренингтер, әртүрлі арнайы білім беру бағдарламалары арқылы білім беру жүйесі өз ауқымын кеңейтіп келеді. Мұндай тәсілдер қоғамның жұмыс істейтін мүшелерінің білім деңгейін арттырып, кәсіптік біліктіліктерін жаңартып отыруға мүмкіндік береді.

Білім алу жеке тұлғаның ғана емес, тұтас қоғамның тұрақтылығы мен дамуына әсер етеді. Қазақ халқының түсінігінде білім алу адамның тек өзі үшін емес, бүкіл елдің болашағы үшін маңызға ие. Жаңа технологиялар мен индустриалды революциялар әлемнің әр түкпірінде жаңа жұмыс орындарын талап етіп жатқанда, сол жұмыс орындарын толтыру үшін үздіксіз білім алу мен жаңашылдыққа ұмтылу қажет. Сонымен қатар, білім беру жүйесінің әдіс-тәсілдеріне жаңашылдық енгізу арқылы қоғамда әлеуметтік теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз етуге болады. Ұлттық дәстүрді сақтау мен жаңашылдықты біріктіру – ұрпаққа тек жоғары сапалы білім беру ғана емес, ұлттық құндылықтарды, тарихты, салт-дәстүрлерді үйрету болып табылады.

«Білім тал бесіктен, жер бесікке дейін» деген сөз тек білім мен тәрбие берудің маңыздылығын ғана емес, сондай-ақ білімнің ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, қоғамның тұрақтылығын сақтауға ықпал ететін негізгі күш екенін көрсетеді. Білім беру жүйесінің жаңғыруы, оны өмір бойы жалғастыру, жаңа ұрпаққа ұлттық құндылықтарды сақтай отырып білім беру - бұл қоғамның, ұлттың дамуы үшін маңызды қағидалары.

         Демек, бұл мақал тек өткенді емес, қазіргі заманның талаптарына сай білім мен тәрбие берудің маңызын да көрсетеді. Технология мен дәстүрдің бірігуі, ұлттық және жаһандық білімнің бірлігі – біз үшін үлкен мүмкіндік. «Білім тал бесіктен, жер бесікке дейін» деген сөз әрдайым өміріміздің басты қағидасы болуға тиіс.

 

 

Ш.Досанбаева

 

«Оңалту жұмыстарын ұйымдастыру»

бөлімінің басшысы