Қазіргі заман – білім мен ақпараттың заманы. Технология дамып, ғылым алға жылжыған сайын қоғамға қойылатын талап та күрделене түсуде. Бірақ осының бәріне ілесе отырып, ұлттың рухани тірегін – тәрбиені ескермеу үлкен қателік болар еді. Адам баласының жетілуі мен кемелденуінің басты тірегі – білім мен тәрбие. Бұл екеуі бір-бірінен ажырамайтын, бірін-бірі толықтыратын егіз ұғымдар. Қай заманда болмасын, қоғамның дамуы, елдің өркендеуі білімді де тәрбиелі ұрпаққа тікелей байланысты болған. Сондықтан да «Білімсіз тәрбие – тұл, тәрбиесіз білім – қауіпті» деген даналық сөзі бекер айтылмаған.                                                          

Білім – ақылдың жарығы, адамзаттың дамуына жол ашатын қуатты күш. Алайда сол білім адам бойында дұрыс тәрбиемен ұштаспаса, ол зиянға айналуы мүмкін. Ғылым мен техниканы меңгеріп, білімді болғанымен, егер адамда адамгершілік, сыйластық, адалдық, ар-ұят секілді құндылықтар болмаса, оның білімі өзіне де, өзгеге де пайда әкелмейді.                          

Білім – болашақтың бағыты. Білім – адамның ой-санасын дамытатын, ғылым мен техниканың, экономиканың, мәдениеттің іргесін қалайтын негізгі күш. Білім алған адам өмірден өз орнын тауып, қоғамға пайдалы бола алады. ХХІ ғасырда тек білімді адам ғана дамуға бейімделіп, жаңа мүмкіндіктерге жол аша алады. Бірақ білімді болу – тек ақпарат жинақтау емес. Ол – сол білімді дұрыс, адамгершілік пен адалдық жолында пайдалана білу. Мұндай деңгейге жету үшін адамның тәрбиесі терең болуы керек. Тәрбиесіз білім – адамды соқыр қаруға айналдырады. Ол білімі арқылы қоғамға қауіп төндіруі мүмкін. Осыдан келіп, тәрбие ұғымының маңыздылығы ашылады.               

Тәрбие – адамдықтың негізі. Тәрбие – адамды тұлға ретінде қалыптастыратын рухани күш. Қазақ халқы тәрбиені білімнен бұрын қойған. «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген Әл-Фараби бабамыздың сөзі осыны дәлелдейді. Тәрбиелі адам – кішіпейіл, сабырлы, жауапкершілігі жоғары, адамгершілік қасиеттері мол жан. Қоғамда кездесіп жататын түрлі теріс қылықтардың, қылмыстың, араздық пен жанжалдың түп-төркіні – тәрбиенің әлсіздігінен. Сондықтан тәрбие тек отбасында емес, балабақша, мектеп, жоғары оқу орнында да үздіксіз берілуі керек. Мектептегі тәрбие – қоғамның келешегін анықтайды. Егер жас ұрпаққа рухани тәрбие мен ұлттық сана дұрыс берілсе, ол ешқашан жат ағымның жетегінде кетпейді.                 

Қоғамның дамуы, ұлттың өркендеуі – ұрпақтың сапасына байланысты. Ал сапалы ұрпақтың негізі – білім мен тәрбиеде. Бұл екі ұғым – бір-бірін толықтырып тұратын егіз ұғымдар. Білімсіз тәрбие – жеткіліксіз, ал тәрбиесіз білім – қауіпті. Сондықтан бұл екеуі қатар жүруі тиіс. Осы орайда мектеп пен ұстаздың рөлі – аса маңызды екенін айта кеткен жөн. Ұстаз тек білім беруші ғана емес, ол – бағыт көрсетуші, тәрбиеші, үлгі болатын тұлға. Ұстаздың сөзі мен әрекеті оқушының санасына тікелей әсер етеді. Сабақ барысында оқушыларға тек пәндік білім ғана емес, өмірлік құндылықтар да сіңірілуі тиіс: адамгершілік, Отанға деген сүйіспеншілік, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлық т.б. Мектеп тек білім беретін орын ғана емес, ол – тәрбиенің ошағы. Ұстаз шәкіртке білім беріп қана қоймай, оны адамдыққа баулиды. «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген Абай сөзі осыған дәлел. Қазіргі таңда баланың мектептегі жетістігіне ғана емес, оның адамдық қасиеттеріне де мән беру – басты міндет. Мұғалім тек білім беруші емес, сонымен қатар тәрбиеші де болуы тиіс. Әр сабақта шәкірт бойына ұлттық құндылықтарды, отансүйгіштікті, жауапкершілікті сіңіре алса – бұл нағыз ұстаздың еңбегі.                     

Білім мен тәрбиені қатар алып жүру – заман талабы. Бүгінгі таңда қоғамда кейбір жастардың білімді болса да, тәртіпсіздікке, жауапсыздыққа бейім болуы – тәрбиенің осалдығынан. Сондықтан бала тәрбиесінде тек жақсы оқуға емес, жақсы адам болуға да мән беру қажет. Өйткені білім – құрал, ал тәрбиесі дұрыс болмаса, сол құрал зиянға да айналуы мүмкін.         

Білім мен тәрбиенің үндестігі. Қазіргі таңда кейбір жастар білімді, бірақ тәрбиесі әлсіз болып келеді. Бұл – қоғамдағы басты мәселелердің бірі. Білім – адамды биікке жетелейді, ал тәрбие – сол биікте адам болып қалуға көмектеседі. Егер адам тек біліммен шектеліп, моральдық-этикалық ұстанымдарды елемесе, оның жетістігінің даңқы ұзаққа бармайды.               

Ел болашағы – жастардың қолында. Жастар тәрбиесі мен білімін қатар дамыту – елдің жарқын болашағының кепілі. Мемлекет те бұл бағытта түрлі жобалар мен реформалар қабылдап жатыр. Дегенмен барлығының негізі – әр адамның ішкі жауапкершілігі мен отбасылық, ұлттық тәрбиеге деген көзқарасына келіп тіреледі.            

Қорытындылай келе, білім мен тәрбие – егіз ұғым, бір-бірінен ажырамайтын, қатар дамуы тиіс қос негіз. Бірі – адамның ақыл-ойын дамытса, екіншісі – рухани кемелдікке жетелейді. Осы екеуін тең ұстаған ұлт қашан да биікке көтеріледі. Сондықтан қоғамдағы әр отбасы, әр мектеп, әр азамат осы екі құндылықты өмірлік ұстанымына айналдыруы қажет. Сонда ғана болашағымыз жарқын, ұрпағымыз саналы, еліміз өркениетті болады. Білім мен тәрбие – бір-бірінсіз мағынасы толық болмайтын егіз ұғым. Оларды қатар дамыту – ата-ана мен мектептің, қоғам мен мемлекеттің басты міндеті. Тек білімді емес, тәрбиелі ұрпақ өсірсек – еліміздің болашағы жарқын, келешегі кемел болары анық.  

 

М.Салиходжаев

 

Түркістан облысының дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің

 теолог маманы