Идеология саласында орын алып отырған оқылықтар, әсіресе, дін атын жамылған үлкен-кіші келеңсіздіктер қалың жұртшылықты алаңдатып отыр. Соңғылардың қайсібірінен де дінде шектен шығудың құлағы қылтияды. Ендеше «Жау жоқ деме, жар астында» демекші, шектен асушылықтың табиғаты мен одан келер кеселді жақсы білгеніміз абзал.

Әсіре діншілдік неліктен қауіпті және ол неден туады? Баланың қиянатшыл һәм қатігез болып өсуіне құдайсыздық қалай әсер етсе, әсіре діншілдік тәрбие де солай әсер етеді. Неге десеңіз, екеуі де сағат маятнигінің қос шеткі нүктесі сияқты бек шетін жол.

Қиянатшылдық – өзімшіл менмендіктен, яғни «менікі жөн, өзгенікі бұрыс» деген ой жүйесінен туады. Біз ғана «тура жолдамыз» дейтін діні, жүрегі қатты тәкфирші ағымның өкілдері соның мысалы. Олар атеистер тұрмақ, намазы жоқтарды кісі құрлы көрмейді. Әлем ой алыптары: «Адам бол! Ол үшін мейірімді, әділетті бол!» және «Кекшіл болма, көпшіл бол!» дегенді қақсап айтпай ма. Әркімге де аян, Абай, Шәкәрім «Адамды сүйе білу керек» гуманистік идеясын берік ұстанды. Хакім Абай 38-қара сөзінде қиянатшыл жандарға «жарым адам», «жарым мұсылман» деген «диагнозын» қояды.

Әсіре діншілдік, яғни дінге деген шектен тыс берілгендік, кейде қоғамда және жеке өмірде проблемалар тудыруы мүмкін. Оның қажеттілігі немесе пайдасы туралы пікірлер әр түрлі болуы мүмкін. Кейбір адамдар үшін әсіре діншілдік рухани тыныштық, моральдық бағыт немесе қауымдастық сезімін қамтамасыз етеді. Алайда, мұндай көзқарас басқа адамдарға, мәдениеттерге немесе діндерге деген төзімділікті төмендетуі ықтимал.

Сондай-ақ, әсіре діншілдік кейде әлеуметтік мәселелерді шешуге немесе ғылыми прогреске кедергі келтіруі мүмкін. Діннің негізгі мақсаты – адамды рухани тұрғыдан дамыту, жақсылыққа ұмтылу және қоғамда үйлесімділік сақтауға көмектесу. Сондықтан адамдар діннің мәні мен мақсатын терең түсініп, оны шектен тыс емес, қажетті деңгейде ұстанғаны жөн.

Әсіре діншілдіктің аспектілері мен әсерлері туралы тереңірек қарастырайық:

1. Рухани аспект: Кейбір адамдар үшін әсіре діншілдік рухани тереңдік, өмірдің мәнін іздеу және моральдық нормаларды сақтау үшін маңызды. Олар дінді өз өмірлерінің негізгі негізі ретінде қабылдайды.

2. Қоғамдық аспект: Әсіре діншілдік кейде қауымдастықты нығайтуға көмектеседі, бірақ ол сонымен қатар басқа діндер мен мәдениеттерге қарсы төзімсіздікті тудыруы мүмкін. Бұл әлеуметтік шиеленістерге, дискриминацияға және зорлық-зомбылыққа әкелуі ықтимал.

3. Психологиялық аспект: Дін кейбір адамдарға стрессті азайту, өмірдің қиындықтарына қарсы тұру және қолдау табу үшін қажет. Алайда, әсіре діншілдік психологиялық қысым мен кінә сезімін тудыруы мүмкін.

4. Ғылыми аспект: Әсіре діншілдік ғылыми жетістіктерге қарсы тұруы мүмкін. Мысалы, эволюция теориясына, медициналық зерттеулерге немесе экологиялық мәселелерге қатысты діннің шектеулері ғылыми тұрғыдан дамуды тежеп, қоғамның прогресіне кедергі келтіреді.

5. Діни фанатизм: Әсіре діншілдік кейде діни фанатизмге ұласуы мүмкін, бұл адамдық құқықтар мен еркіндіктерді бұзу, зорлық-зомбылық және терроризмге әкеледі.

Сондықтан, діннің маңыздылығын түсіну және оны шектен тыс ұстанбау, дін мен ғылымды, дәстүр мен жаңашылдықты үйлестіре білу маңызды. Әсіре діншілдікті түсіну үшін, оның әр түрлі аспектілерін зерттеу және талдау қажет. Бұл қоғамдағы діннің рөлін және оның адам өміріне әсерін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.

Осы аспектілерді зерттеу әсіре діншілдіктің күрделі табиғатын және оның қоғамға әсерін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл мәселені шешу үшін кешенді тәсілдерді қолдану және қоғамның барлық деңгейлерінде диалог жүргізу маңызды.

Әсірешілдікті әдет қылған діншілдер мен «ұстаздар» ешқашан біздің мүддемізге сай келмейді, оларда рухани мүддеден гөрі саяси, материалдық мүдде басым екенін өздері де түсіне бермейді. Сондықтан елдің, ұлттың, халықтың тұтастығын сақтап қалу үшін, өздерін ғана діндар санайтын, дін ұстанушылардан сақтану қажет!

         Б.Абдрахман

Түркістан облысы Дін істер басқармасы

«Дін мәселелер дін мәселелер зерттеу орталығы»

КММ – нің теолог маманы