XXI ғасыр – цифрлық технологиялар мен әлеуметтік желілер ғасыры. Бүгінде әр адам күнделікті өмірінде Facebook, Instagram, TikTok, Telegram, YouTube сияқты әлеуметтік желілерді белсенді пайдаланады. Бұл платформалар адамдарға ой-пікірін ашық айтуға, байланыс орнатуға, ақпарат таратуға мүмкіндік береді. Дегенмен, әлеуметтік желілермен бірге этикалық мәселелер де туындауда.

Әлеуметтік желілерде жиі кездесетін этикалық мәселелер:

1.     Хейтерлік пен кибербуллинг (онлайн қорлау).

Көп жағдайда адамдар аноним болуды пайдаланып, басқаларды қорлап, намысына тиетін пікірлер жазады. Бұл – кибербуллинг. Оның салдары кейде психологиялық күйзеліске, тіпті қайғылы жағдайларға әкелуі мүмкін.

2.     Жалған ақпарат тарату (фейк жаңалықтар).

Сенімсіз дереккөздерден алынған, расталмаған ақпараттың таралуы – қоғамда алаңдаушылық пен түсініспеушілік тудырады.

3.     Жеке өмірге қол сұғу.

Басқа адамның рұқсатынсыз суреттерін, жеке мәліметтерін жариялау – этикалық нормаға жатпайды.

4.     Нәсілшілдік, дінге, ұлтқа тіл тигізу.

Әлеуметтік желілерде мұндай көріністер көбейіп барады. Бұл – тек этикаға ғана емес, заңға да қайшы.

5.     Алаяқтық пен манипуляция.

Адамдарды алдап, жеке деректерін немесе қаржысын иемденуге тырысатын аккаунттар да көп. Бұл да – моральдық әрі заңды проблема.

Этикалық мәдениетті қалыптастыру жолдары:

1.     Цифрлық сауаттылықты арттыру.

Жастарды әлеуметтік желіде өзін ұстау мәдениетіне баулу қажет. Арнайы курстар мен семинарлар өткізу тиімді.

2.     Ата-ана мен ұстаздың тәрбиесі.

Жасөспірімдердің желідегі әрекетіне назар аударып, дұрыс бағыт-бағдар беру маңызды.

3.     Жауапкершілікті сезіну.

Әр жазған пікір, бөліскен контент – адамның ішкі мәдениетінің көрінісі екенін ұмытпау керек.

4.     Заңдық түсінік.

Әлеуметтік желіде айтылған әр сөз үшін заң алдында жауап беруге болатынын білу де – тәртіпке тәрбиелейді.

Сонымен қатар қазіргі уақытта әлеуметтік желілер арасында қарияларға қатысты құрметсіздік, мазақ ету немесе олардың қадір-қасиетін төмендететін әзілдер кездеседі.

Мысалы, Instagram және TikTok платформаларында кейбір видеоларда жасанды интеллект көмегімен қариялардың суреті немесе бейнесі арқылы оларға жаман сөз айтқызу, күліп мазақ ету көрсетіледі. Мұндай видеолардың көпшілігі жастар арасында танымал болып, теріс әсерін тигізуі мүмкін.

Мұндай әрекеттер қоғамдағы адамгершілік құндылықтарға қайшы келеді және жастарға да дұрыс үлгі болмайды. Қарт адамдар – біздің мәдениетіміздің, тарихымыздың, ұлттық дәстүрлеріміздің тірегі. Оларға деген құрмет – әрбір адамға міндетті моральдық жауапкершілік.

Әлеуметтік желілердегі мұндай видеолардың кеңінен таралуы кейде қоғамдық сезімге нұқсан келтіреді, адамдар арасында түсініспеушілік пен жанжал туғызуы мүмкін. Сонымен қатар, бұл жасанды интеллект және медиа этикасының да өзекті мәселесіне айналды. Жасанды интеллект пен автоматтандырылған жүйелер арқылы мұндай контенттің жасалуы және таратылуы қоғамға теріс әсерін тигізеді.

Қорытындылай келе, әлеуметтік желі – үлкен мүмкіндік пен үлкен жауапкершіліктің алаңы. Онда мәдениеттілік, әдептілік, құрмет пен шынайылық сияқты этикалық қағидаларды сақтау – әр қолданушының міндеті. Саналы, сауатты қоғам қалыптастыру үшін ең алдымен цифрлық этиканы меңгеруіміз қажет.

Қарияларға деген құрмет – қоғамның мәдениетінің, тәрбиесінің көрсеткіші. Әлеуметтік желілердегі кез келген контент осы құндылықты сақтап, дамытуға қызмет етуі тиіс. Біз барлығымыз бірге жас ұрпақты адамгершілікке, өзге адамдарға құрмет көрсетуге тәрбиелейік.

 

 Қ.Салықбаев

 

Ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын

ұйымдастыру бөлімінің басшысы